به نقل از «ایرنا»

مسجد جامع کبیر یزد، گنجینه ای کم نظیر از معماری اسلامی

تاریخ انتشار: ۲۱ اسفند ۱۳۹۶ | کد خبر: ۱۷۶۵۹۱۳۴

یزد - ایرنا - مسجد جامع کبیر یزد، جزو منحصر بفردترین بناهای تاریخی ایران و گنجینه ای کم نظیر از معماری اسلامی است.

این اثر ارزشمند تاریخی که حتی برای گردشگران خارجی و غیرمسلمان هم خارق العاده است متشکل از یک ایوان مرتفع، 2 شبستان، 2 گرم‌خانه واقع در ضلع ‌های شرقی و غربی شبستان ‌ها، گنبدخانه، 2 پایاب و یک صحن بزرگ به شکل مستطیل است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

6 ورودی برای داخل شدن به این مسجد بزرگ در نظر گرفته شده که هر کدام در قسمت‌ های مختلف مسجد واقع شده است.
ورودی اصلی در ضلع شرقی مسجد، دارای سردر رفیع، کتبیه های کاشی معرق و 2 مناره است. این سردر زیبا در زمان شاهرخ تیموری به بنا اضافه و بر آن تزیینات و کاشی معرق با نفوش گره چینی و اسلیمی کار شده است. بخش اعظم این آثار به مرور زمان تخریب شده بود در تعمیرات هیئت حامیان بازسازی می شود.
ورودی یادشده به یک هشتی (کریاس) با سقف گنبدی گشوده می شود که این فضا را می توان موزه کتبیه ها نامید، چرا که انواع کتبیه های سنگی و کاشی که بر وقفنامه و فرامین حکومتی در دوره های مختلف درج شده، منصوب است.
گرم خانه های مسجد در ضلع شرقی و غربی صحن قرار دارد، گرم خانه شرقی به شبستان شازده معروف است و دارای 48 ستون مستطیل شکل با ازاره های پوشیده از کاشی های شش ضلعی و فیروزه ای رنگ است.
در ضلع شرقی و غربی این گرم خانه شاه نشین هایی که در انتهای آن پنجره و نورگیرهایی تعبیه شده است. این شبستان همچنین دارای طاق های گنبدی سراسری است که در قسمت مرکزی شان نورگیرهایی سنگی هشت ضلعی قرار دارد.
محراب این گرم خانه دارای دهانه گشاد با قوس های پنج و هفت کند و نیز نقوش مهری ظریف و زیبا است.
گرم خانه ضلع شرقی کاملا جدید و از احداث هیئت حامیان مسجد است، این گرم خانه نیز از نوع ستون دار بوده و محراب جدید آن با کاشی های خشتی و هفت رنگ تزیین یافته است.
درگوشه شمال شرقی صحن محوطه ای به ابعاد 2.5 در سه متر با دیوار آجرچینی مشبک که به قرائت خانه موسوم بوده و در سمت قبله آن کتیبه محرابی از کاشی های مسدس آبی رنگ و به تاریخ 890 هجری قمری نصب است.
در دوران قاجاریه و در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار، عملیات تخریب در سطح گسترده‌ ای برای بازسازی و مرمت این بنای تاریخی صورت گرفت که باعث ایجاد ظاهری کاملا متفاوت از مسجد اولیه شد.
مسجد جامع یزد در ضلع غربی خیابان امام خمینی (ره) و یکی از محله‌ های قدیمی این شهر (شاه ابوالقاسم) قرار دارد.
چهارسوق و بازار شاهی یزد، از دیگر بناهای تاریخی قرن هشتم هجری قمری، در انتهای خیابان مسجد جامع و در ضلع جنوب شرقی آن واقع شده است.
انتهای سه بازارچه قدیمی شهر یزد، به چهارسوق متصل است، یکی از این بازارچه ‌ها به مسجد جامع ختم می ‌شود که با اتصال 2 بازارچه‌ دیگر به کوچه‌ یهودی ‌ها و محله‌ دارالشفا، مجموعه ‌ای باستانی و حیرت‌انگیز را برای بازدیدکنندگان فراهم می‌ کند.
بر اساس اسنادی که از گذشته برجای مانده، ساخت و تکمیل مسجد جامع کبیر یزد، در مدت یک قرن و در دوران ‌های مختلف تاریخی انجام شده که از مهمترین آنها می ‌توان به سلطنت ایلخانی، صفویان، حکومت تیموریان، فرمانروایی آل مظفر و قاجاریان اشاره کرد، چرا که هر قسمت از این بنای تاریخی به مرور زمان و توسط بانیان متعددی ساخت و مرمت شده است.
از قسمت‌ های کهن مسجد، اثری برجای نمانده و آنچه که هم اکنون به عنوان ساختمان مسجد مشاهده می ‌شود، به همت شماری از صاحب منصبان، رجال دینی و مملکتی دوران مختلف، نوسازی و بنا شده است.
در هشتی ورودی شرقی بنا، کتیبه ‌ای از کاشی به تاریخ 765 هجری قمری که در آن متن وقفنامه مسجد آمده، قدیمی‌ ترین تاریخ ثبت ‌شده در بنا است.
دیگر لوحها سنگی و کتیبه ‌های کاشی این هشتی به تاریخ 770، 777، 820، 863، 875 و 947 هجری قمری است.
اغلب بازدیدکنندگان از مسجد جامع کبیر یزد، محو معماری کم نظیر ایرانی و اسلامی که در ساخت شبستان‌، گنبد، کاشی‌ کاری، مناره‌ها، صحن و گچ‌کاری ‌هایی که در آن به کار رفته، می ‌شوند.
محرابی که در گنبدخانه واقع شده و در واقع به عنوان محراب اصلی نیز درنظر گرفته می‌شود، توسط کتیبه، آجر ضربی و کاشی معرق، تزئین شده و جلوه ‌ای از هنر و ذوق ایرانی را به جهانیان نشان می دهد.
گنبد زیبای مسجد از 2 پوسته‌ متصل به هم تشکیل شده که با طرح زیبایی از گل صابونکی، با ساقه‌ ای مزین به نام الملک‌ الله، که به خط کوفی تکرار شده، عنوان یکی از ممتازترین و محنصربفردترین آثار معماری جهان را از آن خود ساخته است.
گنبدخانه، ایوان و مکان ‌های اطراف آن را می ‌توان یکی از زیباترین قسمت‌ های مسجد جامع یزد دانست.
کاشی‌ کاری فوق‌ العاده زیبای معرق، گره‌ چینی و نقش‌ های اسلیمی و گیاهی بر ایوان مرتفع این بنا، نمایی منحصربفرد را برای آن به وجود آورده است.
ارتفاع مناره ‌های مسجد جامع یزد، با بیش از 52 متر و قطری برابر با هشت متر، لقلب بلندترین مناره در بین مساجد تاریخی را از آن خود کرده که البته در سال 1313 هجری شمسی فروریخت و مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت.
تزئینات به کار رفته در معماری این مسجد جزو شاهکار‌های خیره‌ کننده‌ تاریخ بشر است که مورد تحسین بازدیدکنندگان خارجی و داخلی قرار می‌ گیرد.
زیباترین بخش بنا را می توان مجموعه ایوان و گنبدخانه و فضاهای پیرامون آن نامید. نمای ایوان رفیع با مجموعه ای از زیباترین تزیینات کاشی معرق و با نقوش اسلیمی و گیاهی و نیز گره چینی پوشانده شده این تزیینات همراه با آجرهای ضربی و نقوش معقلی و کتیبه های کاشی معرق و کوفی بنایی مجموعه ای بدیع و خیره کننده آفریده اند که تحسین هر بیننده ای را برمی انگیزد.
در 2 طرف دهانه ایوان ورودی غلام گردش ها و غرفه هایی است، که این غرفه ها در دو طبقه بوده و به یکدیگر متصل اند و فضای ایوان و گنبدخانه را دور زده و بر آن مشرف هستند.
گنبدخانه مربع شکل یک دهانه گشاده مرکزی و داخل ایوان و دو گذرگاه طاق دار در طرفین آن دارد. این گذرگاه ها به غلام گردش های ایوان که روی آنها در قرن نهم غرفه هایی ساخته شده منتهی می گردد.
2 شاه نشین 2 طرف گنبدخانه، دارای نرده های پوشیده از کاشی مشبک بوده و درشاه نشین ضلع شرقی دو سنگ محرابی زیبا متعلق به قرن نهم نصب است. از اره ایوان و گنبدخانه با کاشی های مسدس آبی رنگ پوشیده شده که در وسط هر کدام با ترنج های کاشی معرق تزیین شده است.
دیواره بالای از اره ها در غلافی از طرح های هزار باف مرکب از کاشی های بسیار کوچک که تشکیل نقوش نوشتاری می دهند، پوشیده شده و بر دیوارهای جنوبی و شمالی زیر گنبدخانه با خطوط کوفی بنایی تسبیحات اربعه و شهادتین اجرا گردیده است.
گنبد مسجد بر روی فیلپوش های بزرگی قرارگرفته که با مقرنس های مزین به نقوش معقلی پوشیده شده اند. فاصله این فیلپوش ها نیز با کاربندی زیبایی که بر آنها با خطوط کوفی بنایی کلمات الله و محمد نقش بسته، کار شده است.
محراب اصلی یا محراب واقع در گنبدخانه یا مقصوره یک دهانه مستطیل عمیقی بوده که از دو طرف آنها معبرهای تنگ و کوتاهی به دو سوی گنبدخانه راه می یابد.
این محراب زیبا مزین به انواع کاشی معرق و کتیبه و آجرضربی است و بر دو کاشی ستاره ای شکل منصوب درآن نام استادکار و زمان ساخت محراب (777 هجری قمری) نقش بسته است.
در ضلع غربی و شرقی گنبدخانه دو شبستان یا تابستانه وجود دارد که غلام گردش هایی با طاق های متقاطع آنها را به مقصوره پیوند داده است.
شبستان شرقی در سال 777 هجری قهری به دستور شاه یحیی مظفری ساخته شده و توسط یک غلام گردش با پنج دهانه تنگ که به سوی رواق شرقی باز می شود به گنبدخانه و ایوان متصل شده است.
این شبستان دارای محراب کم عمقی است که در راس دارای مقرنس گچی بوده و کمی پایین تر از آن هشت قطعه قاب کاشی معرق به یک اندازه درکنار هم نصب شده است.
یک کتیبه معرق نیز به ابعاد 108 در 58 سانتیمتر درپایین و در وسط محراب نصب است که بر آن جملات قرآنی و نقوش گل و گیاه با تکنیک کاشی معرق اجرا شده است.
شبستان غربی در قرن نهم توسط خواجه غیاث الدین عقیل ساخته شده و مشهور به شبستان غیاثیه است. از ویژگی های بارز این شبستان طاق های سراسری کوکبی و تویزه است که در اکثر بناهای تیموری شهر یزد دیده می شود.
در ضلع شرقی این شبستان پنج اشکوبه دیده می شود که دارای نرده های گچی پوشیده از کاشی معرق هستند. محراب آن ساده و دارای مقرنس های گچی در نیم طاق آن است.
گنبدخانه مسجد دارای نقشه مربع است که در ارتفاع مناسب با گوشه سازی های خاص به هشت، 16 و 32 ضلعی تبدیل شده وگنبدی دو پوش بر فراز آن قرارگرفته است.
در ساختمان گنبد از روش خشخاشی استفاده شده که یکی از مهم ترین فنون مهندسی در ساخت و ساز سنتی است.
یکی از 2 مناره سر در اصلی دارای 2 مسیر حرکت مستقل است به گونه ای که اگر دو نفر همزمان از بالا و پایین درجهت مخالف حرکت نمایند یکدیگر را نخواهند دید.
در زیر ایوان اصلی 110 اسماء مبارکه الهی به صورتی هماهنگ و کاملا فنی با استفاده از خط کوفی بنایی نقش بسته است.
این مسجد به چند دلیل دارای اهمیت است؛ نخست آنکه قدیمی ترین نمونه معماری است که قرن نهم هجری در معماری مذهبی ناحیه یزد از آن تقلید شده است.
دیگر خصوصیات مهم بنا کاربرد وسیع طاقهای سراسری در شبستان هاست که با تزیین کاشی معرق همراه است.
گردشگران داخلی و خارجی که به یزد سفر می کنند بازدید از مسجد جامع کبیر را از دست نمی دهد و میهمانان نوروزی می توانند همه روزه از این مجموعه تاریخی واقع در خیابان امام خمینی(ره) بازدید کنند.
یزد گنجینه ای از هنر، فرهنگ و تمدنی ایرانی را در خود دارد که از آن جمله می توان به بناهای مذهبی، بقعه، مساجد، حسینیه ها، زیارتگاه های زرتشتیان، خانه های تاریخی، آب انبارها، باغ های تاریخی، بادگیرها و بازارچه ها اشاره کرد.
یزد با عناوینی چون به شهر بادگیرها، شهر کار، کاریز و کاهگل، دارالعباده، دارالعلم و دارالعمل، حسینیه ایران، شهر دوچرخه ها، شیرینی، شهر قنات، قنوت و قناعت و شهر آتش و آفتاب معروف است.
7532 / 6197
irnayazdd@

منبع: ایرنا

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۱۷۶۵۹۱۳۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

مسجد و هویت‌بخشی به محله

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، ارتقا و رسیدگی به فضاهای عمومی  به ارتقا هرچه بیشتر زندگی عمومی در شهرها و محله‌ها می‌شود مساجد یکی از فضاهای عمومی هستند که با درگیری هرچه بیشتر شهروندان باعث هویت بخشی به شهر و محله می‌شود.  

محسن الويری (مدرس دانشگاه باقرالعلوم(ع)) در مقاله‌ای با عنوان «رويکردی تاريخی به مسجد به‌عنوان الگوی جامعه دينی و هويت‌بخش محله»  به این موضوع اشاره می‌کند که مسجد به معنی سجده‌گاه در اصطلاح شرعی به مکانی اطلاق می‌شود که برای نماز خواندن همه مسلمانان وقف شده باشد و مسجد علاوه بر مرکزیت برای عبادت، محلی برای نشان دادن هماهنگی بیشتر و همبستگی مردم برای رسیدن به اهداف الهی و انسانی است.

* مساجد و تاثیر آن برآداب شهروندی

 به زعم این پژوهشگر تاسیس مسجد از سوی پیامبر (ص) بلافاصله پس از ورود به شهر مدینه، تنها اقدامی نمادین برای نشان دادن جوهره عبودی جامعه و حکومت در اندیشه اسلامی نبود؛ بلکه با مروری بر متون دینی و تاریخی، چنین به نظر می‌آید که مسجد به عنوان نخستین فضای کالبدی شهری، الگو و ماکتی بود برای آنچه پیامبر (ص) در سطح کلان جامعه تعقیب می‌کردند.

یعنی پیامبر (ص) نخست الگویی از جامعه مطلوب و آرمانی اسلامی را در مقیاسی کوچک به نمایش گذاشتند تا مسلمانان ضمن یافتن نگاهی کلان نسبت به افق آینده، به تدریج و در فضای فراهم آمده در مسجد با احکام و معارف دینی آشنا شوند، متناسب با آموزه‌های دینی تربیت شوند و با آداب شهروندی در یک جامعه دینی انس بگیرند.

* مهمترین کارکرد مساجد

این پژوهشگر توضیح می‌دهد که بعدها مسلمانان با تأسی به پیامبر (ص) بنای شهرهای جدید مانند کوفه، بصره و قاهره را با ساختن مسجد آغاز کردند. مسجد از همان آغاز پیدایش در عصر پیامبر (ص) کارکردهای مختلفی داشت. مهمترین این کارکردها به رغم فراز و نشیبی که در گذار تاریخ یافته است، چنین است: کارکرد عبادی؛ کارکرد آموزشی؛ کارکرد فرهنگی و ارتباطاتی؛ کارکرد سیای و کارکرد اجتماعی.

الویری در ادامه این پژوهش توضیح می‌دهد که این کارکردها به ویژه با تکیه بر تجربه تاریخی، نمایانگر گونه‌ای خاص از تعامل بین انسان و خدا و نماد بیرونی جامعیت دین و تجسم جایگاه عبادت و علم به مثابه دو بال تعالی انسان ها در تفکر دینی است.

این پژوهشگر اینگونه جمع‌بندی می‌کند که جامه تحقق پوشیدن توسعه محله‌ای متناسب با باورهای دینی و ظرفیت‌ها و ضرورت‌های برخاسته از آرمان‌های نظام جمهوری اسلامی، نیازمند بازتعریف رسالت، نقش و کارکردهای مساجد محله با رعایت یکسانی‌ها و تفاوت‌های آن با مساجد جامع به ویژه از نظر گستره عمل بر اساس آموزه‌های دینی و ژرف‌کاری در تجربه تاریخی است و بر این اساس تمامی امور مربوطه به مساجد مانند معماری، اجزاء، کارگزاران، درآمدها و هزینه‌های آن نیز باید مورد بازنگری قرار گیرد.

گفتنی است، یافته‌های این پژوهش در همایش «همایش ملی مسجد و نظم اجتماعی در ایران» ارائه شده، این همایش توسط پژوهشگاه فرهنگ هنر و راتباطات اسفند ۱۴۰۲ برگزار شده است.

 

انتهای پیام/